QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH

    Vào đầu thế kỷ XIX, bốn thôn Hương Bào Nội, Hương Bào Ngoại, Phú Cốc và Phú Cốc Hạ đều nằm hai bên bờ sông Bồn Giang (Sông Cốc) nối từ cầu Bốn Voi đến Lai Thành gặp kênh Bố Vệ đổ ra cửa sông Lễ Môn.

Từ năm 1838 - 1883, vua Minh Mạng lấy thêm 7 mẫu đất của làng Phú Cốc cho đào kênh Bến Cốc. Thôn Phú Cốc và xóm Bào Giang một xóm của Hương Bào ngoại nhập về trấn lỵ trấn Thanh Hoa.

Thời gian này trấn lỵ trấn Thanh Hoa có hai giáp: giáp Đông phố gồm 10 ấp và giáp Nam phố gồm 7 ấp. Vùng đất phường Lam Sơn lúc ấy có 3 ấp: ấp Tả Biên (ở khoảng phía nam Bưu điện tỉnh), ấp Phú Mỹ (ở khoảng chùa Hội Quản), ấp Hữu Biên (ở khoảng Ngân Hàng Á Châu) đều thuộc giáp Đông phố.

Ngày 23 tháng 12 năm 1912, Vua Thành Thái có Chỉ dụ về việc lập các trung tâm đô thị xứ Trung Kỳ, ngày 16 tháng 6 năm 1913, Khâm sứ Trung Kỳ thông qua Nghị định mới có hiệu lực, thị xã Thanh Hóa được thành lập. Thị xã Thanh Hóa đã tiến hành điều tra dân số, tổng số có 7005 người Việt, trong đó vùng đất phường Lam Sơn: phường Tả Môn 852 người, phường Phú Cốc 409 người, phường Bào Giang 375 người. Tổng cộng là 1.636 người bằng 23,3% dân số thị xã lúc bấy giờ.

Ngày 31 tháng 5 năm 1929, Toàn quyền Đông Dương ra Nghị định thành lập thành phố Thanh Hóa trên cơ sở thị xã Thanh Hóa. Phiên họp ngày 7 tháng 9 năm 1929, của Hội đồng thành phố Thanh Hóa xác định địa giới thành phố: phía bắc giáp làng Thọ Hạc, phía nam giáp làng Mật Sơn, Tạnh Xá; phía đông giáp sông Bến Ngự; phía tây lấy đường sắt làm ranh giới. Toàn thành phố chia thành 6 phường, mỗi phường do 1 trưởng phường quản lý. Vùng đất phường Lam Sơn thuộc phường Đệ Tam, do ông Trưởng Sáu làm Trưởng phường, kế tiếp là các ông Trưởng Đài, Trưởng Thắng, Trưởng Sắc.

Ngày 19 tháng 8 năm 1945, khởi nghĩa tháng Tám thành công, chính quyền về tay nhân dân, ngày 20 tháng 8 năm 1945 tại Vườn hoa Độc lập, Ủy ban Nhân dân Cách mạng lâm thời Thị xã thành lập do ông Phạm Văn Sáu làm Chủ tịch. Để thống nhất việc quản lý hành chính, Ủy ban quyết định chia thành phố thành 11 khu phố, vùng đất phường Lam Sơn thuộc khu phố 11.

Thực hiện Nghị định ngày 28 tháng 1 năm 1946 của Bộ trưởng Bộ Nội vụ, đầu năm 1946, Ủy ban hành chính thị xã chia thị xã thành 4 khu phố và bầu Ủy ban hành chính khu phố: Khu phố 1 từ phía nam phố Tống Duy Tân đến ngã ba Tịch Điền; khu phố II từ phía bắc phố Tống Duy Tân đến phía nam đại lộ Lê Lợi; khu phố III từ phía bắc đại lộ Lê Lợi về phía bắc thị xã; khu phố IV là khu phố Lò Chum. Phường Lam Sơn ngày nay thuộc khu phố II. Tháng 4 năm 1946, nhân dân thị xã bầu cử Ủy ban hành chính thị xã (UBHC), gần 100% cử tri khu phố II đã đi bỏ phiếu bầu cử. Ông Trương Khâm được bầu làm Chủ tịch Ủy ban hành chính khu phố II.

Tháng 7 năm 1947 sau khi thị xã thực hiện triệt để tiêu thổ kháng chiến, vùng đất khu phố II được giao cho xã Đông Hương quản lý, ranh giới từ đường Trường Thi, đường Hàng Đồng và toàn bộ vùng đất phường Lam Sơn hiện nay.

Cuối năm 1950 sau khi phân tán khu phố đặc biệt Cầu Bố, một số hộ từ các nơi về thị xã tự động làm nhà buôn bán, dẫn đến sự ra đời phố Vườn Hoa. Do chính quyền địa phương thiếu sự kiểm soát nên Ủy ban kháng chiến hành chính (UBKCHC) tỉnh yêu cầu UBKCHC huyện Đông Sơn chỉ thị cho địa phương phải:

1. Kiểm soát lại số nhà hiện có ở trong đất thị xã cũ, nhất là phố Vườn Hoa, đánh số nhà để tiện việc kiểm soát sau này.

2. Tổ chức chính quyền xóm (gồm xóm đội trưởng, Công an xóm…) để có người liên lạc và giúp chính quyền địa phương.

3. Cương quyết không cho làm thêm một ngôi nhà, một túp lều nào (ngoài số đã có), không cho phình to lên.

Nếu ai làm trái phép bắt giữ ngay và không tuân lệnh thì thi hành kỷ luật (có thể bị truy tố).

Nhằm mở rộng thị trường tiêu thụ hàng hóa, thúc đẩy sản xuất nông - công nghiệp phát triển, UBKCHC Liên khu IV chấp thuận thành lập thị trấn đặc biệt Thanh Hóa. Ngày 20/8/1952 UBKCHC tỉnh ra Quyết định số 625-TCUB thành lập UBKCHC thị trấn đặc biệt Thanh Hóa.

Chiều cùng ngày tại xóm Bào Giang, UBKCHC thị trấn đặc biệt ra mắt gồm 6 vị do ông Đặng Sĩ Tuy làm Phó Chủ tịch (tỉnh chưa chỉ định được Chủ tịch) có nhiệm vụ lãnh đạo 49 xóm thông qua 6 UBKCHC khu phố. Vùng đất phường Lam Sơn thuộc khu phố Vườn Hoa. Đồng thời, Tỉnh ủy Thanh Hóa quyết định thành lập Chi bộ Đảng Lao động Việt Nam thị trấn trực thuộc Tỉnh ủy do đồng chí Nguyễn Viết Châu làm Bí thư. Ngày 1 tháng 2 năm 1953, Chi bộ thị trấn đặc biệt được nâng lên thành Thị ủy thị trấn đặc biệt, do đồng chí Trịnh Hữu Thường làm Bí thư.

Tháng 10 năm 1953, thực dân Pháp cho 500 quân chia làm ba cánh đổ bộ vào Thanh Hóa để thực hiện âm mưu “chiếm Thanh Hóa và giam chân sư đoàn 304 thâm nhập vào đồng bằng”. Nhằm đối phó với hoạt động của địch, Ủy ban kháng chiến hành chính tỉnh ra lệnh “phân tán gấp rút và triệt để thị trấn Thanh Hóa, theo nguyên tắc: Vào nông thôn cách thị trấn ít nhất 10km …”. Vì vậy thị trấn Bôn - Đường Vòng được thành lập, gồm các khu: từ Toàn Tân (Đông Sơn) lên ngã Ba Chè vòng về phố Vạc (huyện Thiệu Hóa). Tháng 11 năm 1953 thành lập xã Đông Trấn, quản lý 21 xóm nông nghiệp, trong đó có xóm Phú, xóm Cốc và xóm Bào Giang.

Sau chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ (7/5/1954) và Hiệp định Giơnevơ được ký kết (20/7/1954), miền Bắc từ vĩ tuyến 17 trở ra, được hoàn toàn giải phóng đi vào củng cố chính quyền, khôi phục kinh tế, xây dựng CNXH làm hậu phương vững chắc cho miền Nam đấu tranh thống nhất đất nước.

Từ tháng 7/1954, vùng đất phường Lam Sơn gồm hai khu phố: Khu phố 5 và khu phố 6. Đến cuối năm 1960 đầu quý I/1961 sau khi cơ bản hoàn thành cải tạo xã hội chủ nghĩa trong nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và công thương nghiệp tư bản tư doanh thì chính quyền cơ sở ở đô thị không có nhiệm vụ quản lý kinh tế, do đó thị xã Thanh Hóa từ 7 khu phố chia thành 18 tiểu khu hành chính. Vùng đất phường Lam Sơn có 6 tiểu khu: Vườn Hoa, Bắc Sơn, Công Nông, Ngọc Trạo, Lê Hồng Phong, Lê Lợi. Cũng thời gian này, thực hiện chủ trương của Đảng, từ tháng 1 đến tháng 3 năm 1961 đón nhận hơn 30 hộ kiều bào ở Thái Lan về hình thành xóm “Việt Kiều” thuộc tiểu khu Công Nông (nay là phố Cầm Bá Thước).

Đầu năm 1963, Ủy ban hành chính thị xã Thanh Hóa hợp nhất các tiểu khu nhỏ thành 10 tiểu khu, trong đó 6 tiểu khu: Vườn Hoa, Bắc Sơn, Công Nông, Ngọc Trạo, Lê Lợi và ½ Lê Hồng Phong nhập lại thành tiểu khu Hoàng Hoa Thám gồm các khối phố là: Ngọc Trạo, Lê Hồng Phong, Cao Thắng, Vườn Hoa, Bắc Sơn, Quyết Thắng, Công Nông. Cuối năm 1972, Ủy ban hành chính thị xã cho thành lập khối Lai Thành trên cơ sở sáp nhập cư dân vùng đất Lai Thành (dọc Tỉnh lộ 8 cũ - nay là quốc lộ 47) với làng Lai Thành (nay là phường Đông Hải). Khối Lai Thành trực thuộc tiểu khu Hoàng Hoa Thám. Ngày 3 tháng 7 năm 1981, UBND tỉnh Thanh Hóa ra Quyết định số 511/TC/UBTH về việc thống nhất tên gọi các phường trong nội thị, Tiểu khu Hoàng Hoa Thám chuyển thành phường Lam Sơn. Phường Lam Sơn ổn định đến tháng 7 năm 2018 gồm có 21 phố:

 Phố 1: Bao gồm đường Cửa Tả (trước đây là Hà Huy Tập), Lê Hồng Phong và một phần của đường Minh Khai. Trước năm 2003, phố có 141 hộ 500 khẩu, sau năm 2003 để xây dựng Tượng đài Anh hùng dân tộc Lê Lợi, đã di chuyển 57 hộ gần 200 khẩu. Toàn phố có 82 hộ 350 khẩu; 23 đảng viên.

Phố 2: Gồm một phần của phố Trần Phú (được giới hạn từ ngã tư Bưu Điện đến Công ty Dược và Thiết bị Vật tư Y tế) và một phần ở phía tây của phố Lý Thường Kiệt (đến cổng trường THCS Cù Chính Lan). Tính đến tháng 6 năm 2004, phố 2 có 170 hộ với 645 khẩu. Do yêu cầu của tỉnh, chuyển một số hộ để xây dựng Khu Tượng đài Lê Lợi và trung tâm thương mại. Toàn phố có 103 hộ, 382 khẩu; 16 đảng viên.

Phố 3: Bao gồm đường phố: Cao Thắng (giới hạn từ phía Nam đường Lê Lợi đến ngã tư phố Hàng Than), Lý Thường kiệt (từ cổng phía bắc Trường THCS Cù Chính Lan đến ngã tư phố Lê Hoàn). Phố có 120 hộ, 522 khẩu, 10 đảng viên.

Phố 4: Bao gồm đường phố: Cao Thắng (giới hạn từ ngã tư phía nam phố Hàng Than đến ngã tư phố Tống Duy Tân) và phố Hàng Than (giới hạn từ phía đông phố Trần Phú đến ngã tư phía tây phố Lê Hoàn). Phố có 121 hộ, 453 khẩu, 10 đảng viên.

Phố 5: Bao gồm phố Lê Hoàn (trước đây là phố Vườn Hoa) từ phía nam đại lộ Lê Lợi đến số nhà 170 phía đông phố Lê Hoàn và số nhà 169 phía tây phố Lê Hoàn; phố Lý Thường Kiệt từ phía đông phố Lê Hoàn đến phía tây đường phố Lê Hữu Lập. Phố có 139 hộ, 593 khẩu, 12 đảng viên.

Phố 6: Gồm phố Lê Hoàn (từ ngã tư phía nam phố Hàng Than đến ngã tư phố Tống Duy Tân) và phố Hàng Than (từ phía tây Lê Hữu Lập đến ngã tư Lê Hoàn, Hàng Than). Năm 1994, theo chủ trương của tỉnh, sắp xếp lại địa bàn dân cư, phố Vườn Hoa đổi tên gọi là phố 6. Đến nay phố 6 có 98 hộ, 381 khẩu, 12 đảng viên.

Phố 7: Bao gồm đường Lê Hữu Lập (giới hạn từ đại lộ Lê Lợi đến phố Tống Duy Tân), phố có 130 hộ, 588 khẩu, 12 đảng viên.

Phố 8: Bao gồm phố Tống Duy Tân (giới hạn từ ngã ba về phía tây phố Lê Hữu Lập đến khách sạn Quang Trung; có hai ngõ: ngõ 145 vào Công ty may và 121 vào khu dân cư). Phố có 128 hộ, 462 khẩu, 22 đảng viên.

Phố 9: Gồm đường Đinh Lễ và đường Lê Thị Hoa. Toàn phố có 161 hộ, 626 khẩu, 8 đảng viên.

Phố 10: Tháng 4/2004 được thành lập theo quy hoạch của UBND tỉnh. Phố gồm các đường phố chính: Trịnh Thị Ngọc Lữ, Đinh Liệt, Mai An Tiêm, Lê Khôi và đại lộ Lê Lợi đến phía tây cầu Đông Hương. Phố có 213 hộ, 683 khẩu, 46 đảng viên.

Phố 11: Gồm toàn bộ khu phố Cầm Bá Thước; khu vực đền thờ Tống Duy Tân, phía nam phố Lê Phụng Hiểu. Toàn phố có 159 hộ, 556 khẩu; 15 đảng viên.

Phố 12: Năm 1988 khối Quyết Thắng chia thành 3 phố, trong đó có phố 12. Phố 12 gồm phố Lê Vãn, phố Hàng Gạo và phố Hàng Sứ (bao quanh ½ chu vi chợ Vườn Hoa cũ, nay là nhà Văn hóa Liên đoàn Lao động tỉnh). Toàn phố có 90 hộ, 459 khẩu, 12 đảng viên.

Phố 13: Trước đây thuộc khối Quyết Thắng gồm 2 đường phố: Nguyễn Huy Tự và Hàng Nan; 2 ngõ: Ngõ 5 Hàng Nan và 23 Hàng Nan. Phố có 135 hộ, 593 khẩu, 12 đảng viên.

Phố 14: Bao gồm đường phố: Lê Thị Hoa, Đinh Lễ (giới hạn đến ngõ Hợp Nhất), phố có 232 hộ, 784 khẩu, 24 đảng viên.

Phố 15: là trung tâm của làng Phú Cốc cũ, năm 1975, làng Phú Cốc thuộc khối Công Nông, tiểu khu Hoàng Hoa Thám. Tháng 4/1994, sắp xếp lại các phố, phố 15 ra đời. Phố 15 có 157 hộ, 675 khẩu, 14 đảng viên.

Phố 16: Phố 16 gồm phố Tống Duy Tân (từ ngã ba phố Đinh Lễ đến ngõ54). Phố 16 có 84 hộ, 347 khẩu, 6 đảng viên.

Phố 17: Nằm trên 2 trục đường chính là Tống Duy Tân (từ số nhà 63 - 119) và đường Lê Vãn (từ số nhà 01 - 55). Năm 1994, sắp xếp lại tên gọi các phố, phố 17 ra đời. Phố có 132 hộ, 505 khẩu, 27 đảng viên.

Phố 18: Bao gồm đường phố: Tống Duy Tân (giới hạn từ Công an phường đến đường Mai An Tiêm từ đầu phía tây cầu Cốc đến cuối chợ rau quả thực phẩm. Phố có 193 hộ, 740 khẩu, 18 đảng viên.

Phố 19: Được tách ra từ năm 1994, bao gồm đường phố: Tống Duy Tân từ số nhà 121 đến đầu phía Tây Cầu Cốc, đường Ngô Từ (giới hạn đến ngõ 41 dãy phía bắc). Phố có 152 hộ, 626 khẩu, 9 đảng viên.

Phố 20: Thành lập năm 1987, nằm trên đường Ngô Từ (từ ngõ 41 dãy phía nam đến cổng trường dạy nghề Tuấn Hiền). Phố có 144 hộ, 567 khẩu, 16 đảng viên.

Phố 21: Được thành lập năm 1996 trên cơ sở tách ra từ phố 19 và phố 20 gồm đường Nguyễn Huy Tự (dãy phía bắc đối diện phường Đông Vệ), toàn bộ dân cư khu tập thể Nhà máy gỗ Điện Biên và ngõ 28 đường Ngô Từ. Toàn phố có 121 hộ, 558 khẩu, 18 đảng viên.

Thực hiện Quyết định số 3110/QĐ-UBND ngày 17/8/2018, về đổi tên, chuyển thôn thành khu phố, sáp nhập để thành lập thôn, tổ dân phố mới tại các xã, phường, thị trấn thuộc các huyện, thị xã, thành phố trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, phường Lam Sơn từ 21 phố, sáp nhập còn 12 phố cụ thể là:

Tổ dân phố 1: Được sáp nhập bởi phố 1, phố 2 và một phần phố 4, có 274 hộ, 940 nhân khẩu, diện tích 10,79ha, gồm các tuyến phố: Lê Hồng Phong, Minh Khai, Cửa Tả, Trần Phú, Hàng Than, Đại lộ Lê Lợi.

Tổ dân phố 2: Được sáp nhập bởi phố 3, phố 5, phố 6 và một phần phố 4, có 391 hộ, 1.435 nhân khẩu, diện tích 8,89ha, gồm các tuyến phố: Lê Hoàn, Cao Thắng, Tống Duy Tân, Hàng Than, Lý Thường Kiệt, Đại lộ Lê Lợi.

Tổ dân phố 3: Được sáp nhập bởi phố 7, một phần phố 9, có 317 hộ, 935 nhân khẩu, diện tích 5,69ha, gồm các tuyến phố: Lê Hữu Lập, Lê Thị Hoa, Đinh Lễ, Đại lộ Lê Lợi.

Tổ dân phố 4: Được sáp nhập bởi một phần phố 8, một phần phố 15 và một phần phố 14, có 295 hộ, 1.015 nhân khẩu, diện tích 4,25ha, gồm các tuyến phố: Tống Duy Tân, Đinh Lễ, Lê Thị Hoa, Hàng Than.

Tổ dân phố 5: Được sáp nhập bởi một phần phố 8 và một phần phố 11, có 290 hộ, 976 nhân khẩu, diện tích 3,44ha, gồm các tuyến phố: Tống Duy Tân, Cầm Bá Thước.

Tổ dân phố 6: Được sáp nhập bởi một phần phố 16, một phần phố 15 và một phần phố 14, có 320 hộ, 1.114 nhân khẩu, diện tích 3,6ha, gồm các tuyến phố: Tống Duy Tân, Đinh Lễ.

Tổ dân phố 7: Được sáp nhập bởi phố 10 và một phần phố 9, có 263 hộ, 843 nhân khẩu, diện tích 23,42ha, gồm các tuyến phố: Đại lộ Lê Lợi, Đinh Liệt, Lê Khôi, Trịnh Thị Ngọc Lữ, Mai An Tiêm.

Tổ dân phố 8: Được sáp nhập bởi phố 18 và một phần phố 16, có 292 hộ, 861 nhân khẩu, diện tích 6,09ha, gồm các tuyến phố: Tống Duy Tân, Đinh Liệt, Mai An Tiêm.

Tổ dân phố 9: Được sáp nhập bởi phố 17 và một phần phố 19, có 347 hộ, 1.237 nhân khẩu, diện tích 5,04ha, gồm các tuyến phố: Tống Duy Tân, Ngô Từ, Phạm Vấn (Lê Vãn).

Tổ dân phố 10: Được sáp nhập bởi phố 12, phố 13 và một phần phố 21, có 382 hộ, 1.331 nhân khẩu, diện tích 6,22ha, gồm các tuyến phố: Phạm Vấn, Hàng Sứ, Hàng Gạo, Hàng Nan, Cầm Bá Thước, Nguyễn Huy Tự.

Tổ dân phố 11: Được sáp nhập bởi phố 20 và một phần phố 19, có 323 hộ, 605 nhân khẩu, diện tích 3,54ha, gồm các tuyến phố: Ngô Từ, ngõ 28 Ngô Từ, mặt bằng 34 Ngô Từ.

Tổ dân phố 12: Phần còn lại của phố 21 được đổi tên thành tổ dân phố 12, có diện tích 11,86ha; 276 hộ với 789 nhân khẩu, gồm các tuyến phố: Nguyễn Huy Tự, Ngô Từ. Toàn bộ mặt bằng tái định cư vành đai đông tây sông Mã và đô thị xanh, nam trung tâm thành phố; toàn bộ mặt bằng 1413, tòa nhà Hợp Lực, tòa nhà Ruby.

Các tổ dân phố ổn định tên gọi và địa vực hành chính như hiện nay (2021).